Увага, дэзынфармацыя: падумайце, перад тым, як падзяліцца
ПРАВЕРЦЕ АДРАС
Людзі часам памыляюцца, калі набіраюць адрас інтэрнэт-старонкі. Ведаючы пра гэта, ашуканцы ствараюць падробленыя сайты, якія могуць выглядаць як рэальныя, добра вядомыя выданні.
bbcnews1.com выглядае нізкапробным у параўнанні з рэальным bbc.com/news, прычым, калі сайт сканчваецца на .info або .com, усё можна быць не так проста. Каб пазбегнуць падобных памылак, дадайце ў закладкі свае любімыя крыніцы інфармацыі або ўвядзіце назву навінавага сайта ў пошукавую сістэму.
Калі перад вамі гіперспасылка ў электроннай пошце або ў сацыяльных сетках, навядзіце курсор мышкі на спасылку, перш чым націснуць на яе. Тады вы ўбачыце ўвесь адрас і праверыце, ці ведаеце гэты дамен. Такі крок таксама дапаможа абараніць вашыя прылады ад шкодных праграмам.
ПРАВЕРЦЕ ЗМЕСТ
Навіны часта бываюць даволі сумнымі, за рэдкімі выключэннямі, напрыклад, калі двое хлопцаў выратавалі сабаку з ледзяной вады, а ён апынуўся ваўком. Гісторыя пра алтарных служкаў, якія закладаюць марыхуану ў кадзіла, амаль настолькі ж цікавая, але гэта, на жаль, фэйк. Калі першае ўражанне адносна праўдзівасці гісторыі не вельмі пэўнае, абавязкова праверце змест іншымі спосабамі.
Калі вы чытаеце артыкул з невядомай крыніцы, праверце яго змест на адпаведнасць галіновым стандартам прафесійнай журналістыкі па прыкладу «Бі-бі-сі», «Дойчэ Вэле» або «Нью Ёрк Таймз». Часам могуць дапамагчы інтэрнэт-старонкі міністэрстваў або ўрадавых устаноў.
І не, вялікая колькасць падпісчыкаў не абавязкова азначае, што акаўнт у сацыяльных сетках з’яўляецца надзейнай крыніцай.
Часам усплываюць артыкулы шматгадовай даўніны і потым выкарыстоўваюцца па-за сваім кантэкстам, альбо ў першапачатковым выглядзе, альбо ў зменай форме. Заўсёды правярайце дату публікацыі і звяртайце ўвагу на інфармацыю або статыстыку, якія састарэлі.
Артыкул, у якім сцвярджаецца, што за падзеяй стаіць таемная група са злым намерам, павінен адразу ж выклікаць сумнеў. Сумнеў будзе яшчэ мацнейшы, калі паводле артыкула:
Нічога выпадкова не адбываецца.
Усё не так, як здаецца.
Усё ўзаемазвязана.
Акрамя таго, майце на ўвазе, што калі дзяліцца артыкуламі, якія ілжыва сцвярджаюць, што каранавірус можна вылечыць з дапамогай фізіялагічнага раствору або імбіру, могуць быць сур’ёзныя наступствы для грамадскага здароўя, паколькі гэта можа падштурхнуць людзей ігнараваць аўтарытэтныя медыцынскія рэкамендацыі.
ПРАВЕРЦЕ САМО ВЫДАННЕ
Вартыя даверу прафесійныя СМІ не патураюць тэорыям змовы, а аднабаковыя меркаванні змяшчаюць там, дзе ім належыць быць: у аўтарскія калонкі.
Аўтарытэтная журналістыка прытрымліваецца вызначаных прафесійных стандартаў: для збалансаванай падачы матэрыялу ў артыкуле павінна быць больш за адну крыніцу, павінны быць прадстаўленыя супрацьлеглыя пункты гледжання.
Калі ёсць сумневы, паглядзіце раздзелы «Пра выданне» і «Кантакты». Калі навінавае выданне сапраўды надзейнае, то вы знойдзеце спіс журналістаў, якія там працуюць і празрыстую інфармацыю пра арганізацыю і яе фінансаванне.
У выпадку прэтэнзій дэзынфармацыйныя крыніцы часта карыстаюцца прыёмамі зваротнай логікі і могуць паспрабаваць даказаць, што гэта не яны, а вы блытаеце ці дэзынфармуеце іншых. Як бліскуча напісаў Дарт Пуцін у Твітэры: «калі гэта выглядае як качка, кракае як качка, адмаўляе, што яно — качка, патрабуе, каб вы даказалі, што гэта качка, абвінавачвае вас у тым, што вы качка, кажа, што ваш сабака — качка, што котка вашага сябра —качка і што ўсе тры вышэйзгаданыя «качкі» — гэта качкі-русафобы, тады гэта крамлёўская качка».
Think before you share
ПРАВЕРЦЕ АЎТАРА
Вы ведаеце аўтара гэтага артыкула? Ці можна знайсці яго папярэднія працы? У паважанага журналіста заўсёды ёсць паслужны спіс.
Калі ёсць сумневы, пашукайце на сайтах праверкі дадзеных імя аўтара або ключавыя словы ці падзагалоўкі артыкула. Дэзынфармацыя таксама пакідае след.
Ці такі журналіст наогул існуе? Некаторыя нядобрасумленныя аўтары публікуюцца пад выдуманым імем.
ПРАВЕРЦЕ КРЫНІЦЫ
Часам эксперт — гэта не зусім эксперт, а хутчэй «эксперт», які адначасова спецыялізуецца, напрыклад, на «глыбінным дзяржаўным апараце», старажытных прышэльцах і знешняй палітыцы.
Калі ў гісторыі толькі ананімныя крыніцы, ці не згадваецца ўвогуле ніякіх крыніц, — гэта нагода для сумневаў.
ПРАВЕРЦЕ ЗДЫМКІ
Ужо не заўсёды можна верыць таму, што бачыш на свае вочы. Часам выкарыстоўваюцца здымкі з іншай краіны або старыя здымкі выкарыстоўваюцца ў зусім іншым кантэксце. Такія выявы пасля выкарыстоўваюць як «доказ», што адбыўся мітынг супраць абмежаванняў у сувязі з каранавірусам, або супраць НАТА, хоць ніякага мітынгу не было.
Калі змяніць кампазіцыю, вугал, або проста абрэзаць здымак, натоўп можа выглядаць вялізным або маленькай групай людзей. І нарэшце, вядома ж, ёсць безліч праграм для рэдагавання выяў…
Сітуацыя з відэа не лепшая, бо і простыя фэйкі, і тэхналогія «глыбокіх фэйкаў» штодня становяцца ўсё больш даступнымі. Паглядзіце гэтыя артыкулы ў The Wall Street Journalі The New York Times.
Think before you share
Think before you share
Think before you share
ПАДУМАЙЦЕ, ПЕРШ ЧЫМ ДЗЯЛІЦЦА
Сэнс загалоўка ў тым, каб хацелася на яго клікнуць. Проста не вядзіцеся на прынаду (клік), спачатку прачытайце артыкул (і толькі потым падзяліцеся ім)!
Калі вы бачыце нешта вельмі папулярнае ў сацыяльных сетках, сцеражыцеся ботаў! Ёсць усе падставы для падазрэнняў, калі на акаўнце публікуецца больш, чым публікаваў бы чалавек, калі там праблемы з мовай або сінтаксісам ці няма магчымасці распачаць размову.
Дэзынфармацыя часта скіраваная на эмоцыі, апелюючы да нашых пачуццяў несправядлівасці, страху, пільнай патрэбы, агіды і іншых негатыўных пачуццяў. Малюнкі, смайлікі і моцныя загалоўкі дапаўняюць эмацыйнае пасланне артыкула або допіса ў сацыяльных сетках. Звярніце ўвагу, як гэтыя прыёмы выкарыстоўваюцца ў спалучэнні адзін з другім, каб перадаць канкрэтнае пасланне.
Жарты і сатыра маюць свае ўласныя спосабы выказвання і не абавязкова павінны грунтавацца на фактах. Менавіта таму яны ўласна і з’яўляюцца жартамі або сатырай. Можна пасмяяцца, але нельга ставіцеся да іх як да раскрытай праўды.
Калі вы хочаце праверыць свае навыкі, паспрабуйце сілы ў тэсце EUvsDisinfo, каб праверыць, ці можаце вы адрозніваць рэальныя навіны, сатыру і дэзынфармацыю.
Калі трэба дадатковая інфармацыя, вось спіс да чытання. Калі адчуваеце, што ведаеце ўсё, што мы тут напісалі, і нават болей, падзяліцеся ведамі з іншымі!
Артыкул апублікаваны на англійскай і рускай мовах euvsdisinfo.eu
Гэты вэб-сайт адмініструецца фінансаванай праз ЕС Рэгіянальнай камунікацыйнай праграмай для Усходняга суседства ("УСХОДНЯЕ СУСЕДСТВА ЕС") на 2020-2024 гады. Праграма дапаўняе і падтрымлівае камунікацыйную працу Прадстаўніцтваў ЕС ва ўсходніх краінах-партнёрах і працуе пад кіраўніцтвам Генеральнага дырэктарата Еўрапейскай камісіі па палітыцы суседства і перамоваў аб пашырэнні і Службы знешніх дзеянняў ЕС. Праект рэалізуецца кансорцыумам пад кіраўніцтвам GOPA PACE.