ელექტრონული კურსი: სარედაქციო გზამკვლევი

რას წარმოადგენს სარედაქციო გზამკვლევი?

სარედაქციო გზამკვლევი სწორედაც რომ გზამკვლევია და არა წესების ერთობლიობა, რომლებსაც აუცილებლად უნდა დაემორჩილოთ. გზამკვლევში აღწერილი მიდგომები (პრაქტიკა) და პრინციპები შემუშავებულია იმისთვის, რომ ხელი შეგიწყოთ და დაგეხმაროთ მაქსიმალურად მაღალი ხარისხის სიუჟეტების შექმნაში გარემოებების პრობლემურობისა თუ თავად ამბის კომპლექსურობის მიუხედავად.
ამასთან, სარედაქციო გზამკვლევი ახალი ამბების განყოფილებას თანმიმდევრულობის შენარჩუნებაში ეხმარება. თუ თითოეულმა თანამშრომელმა იცის, კონკრეტულად რა უნდა მოიმოქმედოს უმაღლესი სტანდარტების შესაბამისი სიუჟეტის მოსამზადებლად, მაშინ გუნდს პრაქტიკაშიც არ გაუჭირდება სასურველი შედეგის მიღწევა. კოლეგებს შეუძლიათ წყაროების გადამოწმებასა თუ ინფორმაციის დადასტურებაში დაგეხმარონ, რედაქტორებს ეცოდინებათ, რაზე გაამახვილონ ყურადღება და სად არის საჭირო მათი მხარდაჭერა, წამყვანებს კი შეუძლიათ სრულად ენდონ მასალას, რომელსაც გუნდი აწვდის.

რატომ არის მნიშვნელოვანი სარედაქციო გზამკვლევი?

ერთი სიტყვით – ნდობისთვის. ნდობა მედია ორგანიზაციისთვის საკვანძო მნიშვნელობისაა. თუ აუდიტორია ენდობა თქვენ მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას, სწორედ თქვენ აგირჩევთ ახალი ამბების წყაროდ. თქვენთან მოიძიებენ ინფორმაციას მიმდინარე მოვლენების თაობაზე თქვენს რეპორტაჟებს ენდობიან და თქვენსავე კონტენტს გაავრცელებენ. მეტიც, თუ წყაროებიც გენდობიან, ისინიც მოგაწვდიან ინფორმაციას და დაგეხმარებიან სიუჟეტების მოძიებასა თუ მომზადებაში. თუ კომერციულ პარტნიორებსაც ეცოდინებათ, რომ აუდიტორია გენდობათ, მათაც ენდომებათ საქმიანი ურთიერთობა.

რა ქმნის ნდობას?

ნდობას დამსახურება სჭირდება. აუდიტორიამ უნდა დაინახოს, რომ მედია ძალისხმევას არ იშურებს ინფორმაციისა თუ ახალი ამბების სიზუსტის, მიუკერძოებლობისა და სამართლიანობის უზრუნველსაყოფად. ეს ძალისხმევა მკაფიო და ცხადი უნდა იყოს, რადგან [აუდიტორიის] აღქმა (პერცეფცია) რეალობაზე არანაკლებ მნიშვნელოვანია. ახალი ამბების სიუჟეტი სანდოდ და დამაჯერებლად უნდა აღიქმებოდეს, ხოლო როცა ფაქტები ვერ მოწმდება ან შეცდომები დაიშვება, საინფორმაციო სააგენტომ არ უნდა სცადოს ამის მიჩქმალვა. საინფორმაციო სააგენტოსა და აუდიტორიას შორის ურთიერთობა უნდა იყოს გამჭვირვალე და გულახდილი. სწორედ ამისთვის არის საჭირო სარედაქციო გზამკვლევი.

როგორ გვეხმარება სარედაქციო გზამკვლევი ახალი ამბების განყოფილებაში?

სარედაქციო გზამკვლევი მოიცავს უმაღლესი სტანდარტის შესაბამისი სიუჟეტის მომზადებისთვის საჭირო ეფექტურ, ეტაპობრივ პროცედურებს. თუკი დანერგილია სისტემა, რომელსაც იაზრებს და ერთგულებს მედია ორგანიზაციის ყველა ჟურნალისტი, ბევრად უფრო ნაყოფიერი და მდგრადია სიუჟეტებისა თუ რეპორტაჟების მომზადების პროცესი, რადგან თითოეული სიუჟეტი საერთო სტანდარტის მიხედვით იქმნება. ჟურნალისტებს უადვილდებათ, მოითხოვონ სხვადასხვა სახის მხარდაჭერა, რედაქტორებიც უფრო მარტივად არკვევენ, რაზე უნდა გაამახვილონ ყურადღება და ასე გროვდება გამოცდილება და ცოდნა ახალი ამბების განყოფილებაში.

მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის მედია ორგანიზაციებისთვის განკუთვნილი სარედაქციო გზამკვლევების უმრავლესობა ყურადღებას ამახვილებს შემდეგ სამ ასპექტზე: სიზუსტე, მიუკერძოებლობა და სამართლიანობა. რატომ ეს სამი? თუ როგორც ჟურნალისტი შეძლებთ აჩვენოთ, რომ თქვენ მიერ გადმოცემული ინფორმაცია (ახალი ამბავი) ზუსტი, მიუკერძოებელი და სამართლიანია, მაშინ თქვენი სიუჟეტებიც მეტ ნდობას დაიმსახურებს. მოდით თანმიმდევრობით განვიხილოთ თითოეული მათგანი.
თუკი აუდიტორიის ნდობის შენარჩუნება გსურთ, აუცილებელია გამჭვირვალობა. უნდა დააზუსტოთ, რამდენად დარწმუნებული ხართ ფაქტების სისწორეში.

სიზუსტე

სიზუსტე ნებისმიერი ახალი ამბის სიუჟეტის ქვაკუთხედია და, მეტწილად, სწორედ ის განაპირობებს აუდიტორიის ნდობას საბოლოო პროდუქტისადმი. მედიამ ყველაფერი უნდა გააკეთოს მის მიერ დაბეჭდილი თუ გადმოცემული [ამბის] ნამდვილობის უზრუნველსაყოფად. მედია ორგანიზაციამ შეცდომაში არ უნდა შეიყვანოს აუდიტორია და არ უნდა გაავრცელოს ყალბი ახალი ამბები. არსებითად, ეს ნიშნავს, რომ ნებისმიერი სიუჟეტი უნდა ეყრდნობოდეს სანდო წყაროს, ხოლო ფაქტები უნდა იყოს გადასინჯული და დამოწმებული. აქედან გამომდინარეობს ისიც, რომ სიზუსტე სისწრაფეზე მნიშვნელოვანია. აზრი არ აქვს პირველობას, თუ ინფორმაცია მცდარი აღმოჩნდა.
ვნახოთ, რას ნიშნავს ზემოთქმული პრაქტიკაში.

ინფორმაციის შემოწმება კრიტიკულად მნიშვნელოვანია, იქნება ეს ფაქტობრივი, ანონიმური, კონფიდენციალური წყაროსგან მიღებული თუ ციფრული (მაგალითად, ფოტო-ვიდეო) მასალა. გადამოწმება დეზინფორმაციასა და შეცდომაში შემყვან ინფორმაციასთან ბრძოლისას საკვანძო ინსტრუმენტია. თუ შეგიძლიათ, თავად დაესწარით მოვლენებს. თუ არა, მაშინ ეცადეთ, იპოვოთ თვითმხილველი ან სანდო პირველწყარო. თუ იძულებული ხართ, მხოლოდ წყაროებს დაეყრდნოთ, მოიძიეთ სულ მცირე ორი ადამიანი, ვისაც შეუძლია დაამოწმოს მომხდარი და ვისი მონათხრობიც ერთმანეთს ამყარებს. მტკიცებები და ბრალდებებიც უნდა იყოს გადასინჯული და გადამოწმებული მეორე წყაროსთან. გადაამოწმეთ ნებისმიერი ფაქტი და სტატისტიკური მონაცემი და განსაზღვრეთ, არის თუ არა ინფორმაცია რაიმე პირობით შეზღუდული (მაგ., რამდენი წლის წინანდელია და ა. შ.).
თუ, მიუხედავად ყველანაირი მცდელობისა, მაინც ვერ ხერხდება ინფორმაციის გადამოწმება თქვენთვის მისაღები ფორმით, მაშინ ესეც უნდა ითქვას. გარკვეული გარემოებები, როგორებიცაა ტერორისტული აქტები, კონფლიქტები და ბუნებრივი კატასტროფები ძალიან ართულებს ფაქტების დამოწმებას. მედიას ყოველთვის უნდა ერიდოს სპეკულაციას და კეთილსინდისიერად აღიაროს, რაც არ იცის. ეს ნაწილი განსაკუთრებით აქტუალურია კონფლიქტის ან კატასტროფის პირობებში.

ნებისმიერი მტკიცება, ფაქტი ან ბრალდება, რომლის გადასინჯვაც ვერ ხერხდება, უნდა იყოს დამოწმებული შესაბამისი წყაროს მითითებით. “როიტერსის“ ცნობით…”, “პრემიერ-მინისტრის სპიკერმა განაცხადა…”, “სახელმწიფო მედიის თანახმად…”.
მსგავსადვე, თუ შეცდომა მაინც მოგივათ, აღიარეთ და გაასწორეთ იგი მაქსიმალურად დროულად. აუდიტორია უფრო ენდობა ორგანიზაციას, რომელიც შეცდომას აღიარებს და არა მას, რომელიც შეცდომის მიჩქმალვას ცდილობს.

მიუკერძოებლობა

მიუკერძოებლობა მედიის დამოუკიდებლობის გარანტია და გულისხმობს, რომ თქვენი პროფესიული მოსაზრებები არ უნდა იყიდებოდეს და ექცეოდეს გავლენის ქვეშ, ხოლო პირადი რწმენა არ უნდა ახდენდეს გავლენას სიუჟეტზე, რომელსაც ქმნით. ცხადია, ეს ბოლო ფაქტორი ჟურნალისტებისთვის დიდ სირთულეს წარმოადგენს, თუმცა მას საკვანძო მნიშვნელობა აქვს.
აი, ასე განმარტავს BBC მიუკერძოებლობას: „ვართ მიუკერძოებლები. ვცდილობთ, ავსახოთ აუდიტორიის ხედვები და გამოცდილება, რათა ჩვენი ნამუშევარი მოიცავდეს აზრთა ფართო სპექტრსა და მრავალფეროვნებას, არ იყოს უგულვებელყოფილი ან არასათანადოდ გაშუქებული არცერთი მნიშვნელოვანი თვალსაზრისი.“
ეს ბევრად მეტია, ვიდრე ორ მხარეს შორის ბალანსის შენარჩუნება, რადგან აზრთა სხვადასხვაობის ასახვასა და ინკლუზიურობას მოიაზრებს. აქ შეიძლება იგულისხმებოდეს არამხოლოდ პოლიტიკური თვალსაზრისი, არამედ კულტურული ლანდშაფტის მრავალფეროვნება, სხვადასხვა გენდერისა და სექსუალური ორიენტაციის მქონე ადამიანების, ქალაქსა თუ სოფლად მცხოვრები, ხანდაზმული თუ ახალგაზრდა, შეძლებული და ღარიბი მოსახლეობის შეხედულებები. საინფორმაციო სიუჟეტმა შესაბამისი ყურადღება უნდა დაუთმოს მოვლენას, შეხედულებასა თუ ძირითად ტენდენციებს.
აქ „შესაბამისი“ სასარგებლო სიტყვაა და მას ბევრი ავტორიტეტული საინფორმაციო სააგენტო იყენებს, რადგან „ადეკვატურსა და შესაფერისს“ ნიშნავს. არსებითად, საინფორმაციო ორგანიზაციებს არ სჭირდებათ თანაბარი წონა მიანიჭონ ყველა შეხედულებას ან მოსაზრებას. მოსაზრება, რომელსაც ხალხის მცირე ჯგუფი ატარებს არ მოითხოვს ისეთივე ოდენობის განხილვას, როგორსაც უმრავლესობის შეხედულება ან სპეციალიზებული ცოდნით დამოწმებულ ფაქტი.

ჟურნალისტებმა ინფორმირებული გადაწყვეტილება უნდა მიიღონ, რომელი შეხედულება უნდა გააშუქონ და რა დრო დაუთმონ მას. კარგი წესი არის ის, რომ რაც უფრო საკამათოა თემა, მით უფრო მნიშვნელოვანია სხვადასხვა პერსპექტივის ასახვა.
მიუკერძოებლობა განსაკუთრებულად პრობლემურია კონფლიქტის ან ომის პირობებში, თუმცა, მიუკერძოებლობა იგივე არ არის, რაც ნეიტრალიტეტი. არც ჟურნალისტებისგან მოელიან ნეიტრალურობას ან ფუნდამენტური დემოკრატიული პრინციპებისაგან გამიჯვნას, როგორიცაა ხმის მიცემის უფლება, გამოხატვის თავისუფლება და კანონის უზენაესობა.

პირადი შეხედულებები / აზრები: ბეჭდვითი, ტელე-რადიო თუ ონლაინ მედიის ვერცერთი მკითხველი თუ მსმენელი ვერ უნდა მიხვდეს ჟურნალისტის პირად შეხედულებას ან იმ სიუჟეტისადმი დამოკიდებულებას, რომელსაც გადმოსცემს. ძალიან მნიშვნელოვანია ამ პრინციპის გათვალისწინება სოციალურ მედიაშიც. რეპორტაჟების მიუკერძოებლობის შემთხვევაშიც კი, თუ საზოგადოებამ შეიტყო თქვენი პირადი შეხედულებების შესახებ, მათ აღქმაში თქვენს მიუკერძოებლობას მაინც ჩრდილი ადგება.

BBC უდგება გუნდის წევრთა აქტივობას ყველა სოციალური მედიაში, იქნება ეს BBC-ის ოფიციალური ანგარიშები თუ პირადი ანგარიშები, კორპორაციის სარედაქციო სახელმძღვანელოების მიხედვით.
„განსაკუთრებით უნდა ვიზრუნოთ სოციალურ მედიაში ჩვენი მიუკერძოებლობის შენარჩუნებაზე, როგორც პროფესიულ, ასევე პირად აქტივობებში…. BBC-ის თანამშრომლებმა თავი უნდა აარიდონ BBC-ს რეპუტაციის ეჭვქვეშ დაყენებას სოციალურ მედიაში მათი ქმედებებით“. როგორ მუშაობს ეს სინამდვილეში?

რა შეიძლება ითქვას „ექსპერტების“ შესახებ, რომლებიც სიუჟეტში მონაწილეობენ? მედიამ უნდა გამოიჩინოს სიფრთხილე იმ შემთხვევაში, თუ აკადემიური სფეროს წარმომადგენლები, სხვა ჟურნალისტები, საქველმოქმედო ორგანიზაციების წარმომადგენლები ან ბიზნესის სპეციალისტები გამოთქვამენ არანეიტრალურ, წინასწარგანწყობილ ან მიკერძოებულ აზრებს. ასეთ დროს, ჟურნალისტმა აუდიტორიას უნდა მიაწოდოს სათანადო მონაცემები ექსპერტების აფელაციისა და დაფინანსების შესახებ, რათა აუდიტორიამ შეძლოს ექსპერტის შეხედულებების კონტექსტთან შეჯერება.

ინტერესთა კონფლიქტი

ინტერესთა კონფლიქტი წარმოიქმნება, როცა ჟურნალისტის ან თანაავტორის (კონტრიბუტორის) პირადი კავშირი ხელს უშლის მათ მიუკერძოებლობას. ასეთი შეიძლება იყოს ფინანსური კავშირები (მეცნიერს შაქრის მავნებლობის კვლევას უფინანსებს შაქრის მწარმოებელი), პირადი კავშირები (ჟურნალისტი დაქორწინებულია სამხედროზე, რომელიც ამჟამად იმყოფება საომარ ზონაში) ან სოციალური კავშირი (გადაცემის წამყვანი არის პოლიტიკური პარტიის აქტიური წევრი).
ხშირად, ინტერესთა კონფლიქტი აღქმის პრობლემაა. ჟურნალისტმა შესაძლოა იმუშაოს მიუკერძოებლად და დაიცვას სამართლიანობა, თუმცა აუდიტორიამ შეიძლება მაინც იკითხოს, რამდენად მოქმედებს ასეთი კავშირი ჟურნალისტის მიუკერძოებლობასა და კეთილსინდისიერებაზე.

ყველა თანამშრომელს უნდა ეთხოვოს, განაცხადოს პიროვნული ინტერესების შესახებ, რომლებმაც შეიძლება იმოქმედოს მათ საქმიანობაზე. მენეჯერმა უნდა განსაზღვროს საჭირო ღონისძიებები, რომლებიც დამოკიდებული იქნება შემდეგ ფაქტორებზე: რა ტიპის სიუჟეტებზე მუშაობს ჟურნალისტი, რა როლს ასრულებს სიუჟეტის მომზადებაში, რა თანამდებობა უკავია და როგორ გარემოში მუშაობს. მაგალითად, თუ გადაცემის წამყვანი პოლიტიკური პარტიის წევრია, ინტერესთან კონფლიქტი შეიძლება წარმოიშვას არჩევნების ან კონკრეტული პოლიტიკური ამბის გაშუქებისას.

არჩევნები: არჩევნების გაშუქებისას, მნიშვნელოვანია იცნობდეთ და იცავდეთ სპეციფიკურ ადგილობრივ წესებს, რეგულაციებსა და შეზღუდვებს.

სამართლიანობა

სამართლიანობა მნიშვნელოვანია. ის მნიშვნელოვანია ახალი ამბების განყოფილებაში, რითაც უზრუნველყოფილია, რომ ყველა თანამშრომელს აქვს მისთვის საჭირო სამუშაო მასალა, თითოეული გრძნობს პატივისცემასა და მხარდაჭერას, რაც საკუთარი შესაძლებლობების მაქსიმალურად გამოვლენაში უწყობს ხელს. უმნიშვნელოვანესია თანაბარი შესაძლებლობების არსებობა ქალებისა და უმცირესობის ჯგუფებისთვის, რაც მაღალკვალიფიციური ჟურნალისტებისა და მრავალფეროვანი სიუჟეტების მომზადების საშუალებას იძლევა. სამართლიანობა ასევე მნიშვნელოვანია ახალი ამბების განყოფილების გარეთაც. ჟურნალისტები სამართლიანად უნდა მოეპყრან თანაავტორებს, წყაროებს და რეპორტაჟების ობიექტებს.
სამართლიანობის ერთ-ერთი ფუნდამენტური ასპექტია პასუხის გაცემის უფლება, რაც ნიშნავს, რომ ჟურნალისტმა უნდა უზრუნველყოს თავის დაცვის საშუალება სიუჟეტში ბრალდებული ინდივიდისა თუ ორგანიზაციისთვის. ასეთი უნდა იყოს მედიის სტანდარტული მიდგომა, ამოსავალი დებულება, გარდა მწვავე საჯარო ინტერესის ან სხვა ისეთ გარემოებებთან დაკავშირებული შემთხვევებისა, როგორებიცაა კანონიერება, უსაფრთხოება ან კონფიდენციალობა, რა დროსაც გარკვეული ინფორმაცია ვერ გამჟღავნდება. როგორც წესი, ამ ტიპის გადაწყვეტილება მთავარი რედაქტორის პრეროგატივაა.

სამართლიანობა ებმის სიზუსტისა და მიუკერძოებლობის ასპექტებს, რომლებიც უკვე განვიხილეთ. სიზუსტე ხელს უწყობს სამართლიანობას, რადგან სიზუსტითა და პროპორციულობით გადმოსცემს ფაქტებს. მიუკერძოებლობა ხელს უწყობს სამართლიანობას, რადგან ის სხვადასხვა თვალსაზრისს აჟღერებს და ხელს უწყობს ისეთი ნარატივის არიდებას, რომელზეც დომინირებენ ძალაუფლების მქონე პირები ან უმრავლესობა. ეს ნიშნავს რაც შეიძლება ბევრი, მათ შორის, მარგინალიზებული ან გარიყული პირების თვალსაზრისის ასახვასაც. ახალი ამბების განყოფილებაში ჯანსაღი ეთიკური პროცესები აისახება ჟურნალისტების ქცევაზე მედიის გარეთ.

როგორ დავიწყოთ

სარედაქციო გზამკვლევის დაწერა თავდაპირველად შესაძლოა შეუძლებლად გეჩვენოთ, მაგრამ გახსოვდეთ, რომ აუცილებელი არ არის რთული იყოს. ბევრ ავტორიტეტულ საინფორმაციო სააგენტოს, როგორებიცაა BBC ან New York Times, გამოქვეყნებული აქვს სარედაქციო ინსტრუქციები და პრინციპები. შეიძლება ეროვნული ან რეგიონული სარედაქციო ქცევის კოდექსიც არსებობდეს. მათი საშუალებით შეძლებთ, გაიაზროთ, რა სჭირდება თქვენ ორგანიზაციას და როგორ უნდა გაიწეროს ის ფუნდამენტური პრინციპები, რომლებსაც თქვენი ახალი ამბების განყოფილება დაეყრდნობა. ყოველ მედიას აქვს გარკვეული თავისებურებები და, ცხადია, არ არსებობს სარედაქციო ინსტრუქციების ერთი საერთო ჩამონათვალი, რომელიც ყველას გამოადგება.

სარედაქციო ინსტრუქციების შესამუშავებლად, საჭიროა გესმოდეთ თქვენი ორგანიზაციის მთავარი ამოცანები და გამოწვევები, რომლებიც უნდა აისახოს სარედაქციო გზამკვლევში. მაგალითად, თუ ისეთ გარემოში მუშაობთ, სადაც გავრცელებულია დეზინფორმაცია და შეცდომაში შემყვანი UGC/მომხმარებლის მიერ წარმოებული კონტენტი, შეიძლება საჭირო გახდეს ორმაგ წყაროზე, ვერიფიკაციასა და ფაქტების გადამოწმებაზე აქცენტირება. თუ ხედავთ, რომ თქვენი კოლეგები ხშირად გამოხატავენ საკუთარ შეხედულებებს სოციალური მედიის საშუალებით, მაშინ შეიძლება ყურადღება გაამახვილოთ მიუკერძოებლობასა და იმაზე, თუ როგორ შეიძლება ნავარაუდებმა (აღქმულმა) მიკერძოებამაც კი დააზარალოს ურთიერთობა ახალი ამბების ორგანიზაციასა და მის აუდიტორიას შორის.

დაუფიქრდით იმ დილემებსა და გამოწვევებს, რომლებიც გამოგიცდიათ თქვენ ან თქვენს კოლეგებს და იმსჯელეთ, როგორ შეიძლება შეიმუშაოთ ჟურნალისტებისთვის მსგავს სიტუაციებთან გამკლავებისთვის საჭირო ზოგადი პრინციპები. ახალი გამოწვევები, როგორებიცაა კონფლიქტი, ცვლილებები კანონმდებლობაში ან ტექნოლოგიური განვითარება, აუცილებლად უნდა აისახოს მედიისთვის განკუთვნილ გზამკვლევში. სარედაქციო გზამკვლევი შეიძლება – და სასურველია – რეგულარულად ახლდებოდეს.

სარედაქციო გზამკვლევის მიზანი არ არის, ხელი შეგიშალოთ სიუჟეტის მომზადებაში. პირიქით, გზამკვლევი გეხმარებათ თქვენი კონტენტის სიჯანსაღის, სიზუსტის მიუკერძოებლობისა და სამართლიანობის მაქსიმალურად უზრუნველყოფაში. შედეგად, თქვენი სიუჟეტი უძლებს კრიტიკას, ხოლო აუდიტორიას შეუძლია გენდოთ.