Եվրամիության աջակցությամբ Գյումրին դառնում է ներառական քաղաք. նոր սրճարան-փուռի հեռանկարները

«Յուրաքանչյուր ոք ունի աշխատանքի, աշխատանքի ազատ ընտրության, արդարացի ու նպաստավոր աշխատանքային պայմանների և գործազրկությունից պաշտպանվելու իրավունք»: Հոդվածում նաև նշվում է, որ «Յուրաքանչյուր ոք, առանց որևէ խտրականության, հավասար աշխատանքի դիմաց հավասար վարձատրության իրավունք ունի»:
 

Մենք մեկնեցինք Գյումրի՝ ծանոթանալու մարդկանց հետ, ովքեր այսօր աշխատում են Հայաստանում առաջին ներառական, անխոչընդոտ միջավայրով փուռ–սրճարանում, որն աշխատանքով է ապահավում խոցելի խմբի անձանց:

Քսանմեկամյա Գրիշա Խաչատրյանը Գյումրիի առաջին ներառական փուռ-սրճարանի առաջին աշխատակիցներից է: Սա հաշմանդամություն ունեցող Գրիշայի առաջին աշխատավայրն է, որտեղ աշխատանքի է անցել այս տարվա հոկտեմբերից: Ասում է՝ նախկինում փորձել է աշխատանք գտնել, սակայն գործազրկության բարձր ցուցանիշ ունեցող Գյումրիում հաշմանդամություն ունեցողների համար աշխատանք գտնելը գրեթե անհնար է:

Գրիշան սովորում է Գյումրիի չորրորդ ուսումնարանում, դասերից հետո՝ ժամը է 13:00-14:00-ին գալիս է աշխատանքի, տուն է գնում ժամը 18:00-ին: Գրիշայի գործը սուրճ պատրաստելն ու հաճախորդներին մատուցելն է: Հարցնում ենք, թե ինչպե՞ս է անցնում իր աշխատանքային առօրյան: «Լավ: Սուրճի ապարատը միացնում եմ, սուրճը՝ եփում»,- կարճ ներկայացում է Գրիշան: Հետո թվարկում է իր կողմից պատրաստվող սուրճի տեսակները՝ կապուչինո, էսպրեսո, ամերիկանո… խորամանկ ժպիտով ասում է, որ անգամ սառույցով սուրճ է կարողանում պատրաստել:

Հաճախորդները գոհ են Գրիշայի պատրաստած սուրճից: Ներառական փուռ-սրճարանի ծրագրի ղեկավար Տիգրանուհի Հակոբյանը փոխնացում է հաճախորդների կարծիքները: «Փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանն ասաց, որ միայն Գրիշայի սուրճի համար կարելի է գալ Գյումրի»,- ասաց նա: Իսկ Գրշան հիշում է՝ փոխվարչապետին կապուչինո էր հյուրասիրել:
Գրիշան ասում է, որ նախկինում ոչ մի տեղ չի աշխատել, բայց շատ է ցանկացել: Սիրում  է սուրճ պատրաստելը, բայց  խոհարարությունն էլ է սիրում:
«Մի օր տեսա, որ աղջիկները Գրիշային տարել են խոհանոց, նա կրուասանի խմոր էր պատրաստում, ես զգացի, որ ինքը սիրում է կրուասանի խմորը փաթաթելը: Դա ինձ տխրեցրեց, որովհետև ինքը սուրճ լավ է պատարստում, այս գործում փոխարինող չունի»,- ասում է Տիգրանուհի Հակոբյանը:

Գյումրիի կենտրոնում այս տարվա սեպտեմբերին բացվեց տարածաշրջանում առաջին ներառական փուռ–սրճարանը՝ «Արեգակ» անվամբ, որտեղ աշխատողները հիմնականում հաշմանդամություն ունեցող երիտասարդներն ու հաշմանդամություն ունեցողների ծնողներն են: Եվրամիության, Ավստրիայի զարգացման գործակալության և Կարիտաս Ավստրիայի համաֆինանասավորմամբ կյանքի կոչված այս ծրագիրը Գյումրիում մեծ ոգևորությամբ են ընդունում: Ներառական սրճարանը, չնայած կարճ գործունեությանը, արդեն մեծ համբավ է վայելում Գյումրիում և չունի հաճախորդների պակաս:

Ծրագրի ղեկավար Տիգրանուհի Հակոբյանը պատմում է առաջին ներառական փուռ–սրճարանի ստեղծման պատմությունը:  «Հայկական Կարիտաս» ընկերության 2008 թվականից իրականացնում է «Էմիլի Արեգակ» ծրագիրը:  Դրա նպատակն է հաշմանդամություն ունեցող երեխաների խնամքի կազմակերպումը:  Բայց խնամքի ապահովումից բացի հաշմանդամություն ունեցող երիտասարդներին զբաղվածությամբ ապահովելու խնդիրներ են առաջացել: «2016 թվականին Եվրամիությունը հայտարարություն էր գրել հասարակական կազմակերպությունների հզորացման համար: Մենք անձնակազմով հավաքվեցինք, քննարկեցինք, թե ինչ կարող էր սա տալ «էմիլի Արեգակին»: Մտածեցինք Գյումրիում հիմնել մի տարածք, որը հնարավորություն կտա հաշմանդամություն ունեցող անձանց ի ցույց դնելու իրենց հնարավորությունները, ստեղծել փուռ, որտեղ ցույց կտանք, որ Գյումիում որակյալ հացը թխվում է հիգիենիկ պայմաններում, և դա ապահովվում է մեր անձնակազմի կողմից: Մյուս հարցն էլ այն էր, որ պետք է լիներ սրճարան, որտեղ ցուցադրված կլինեն հաշմանդամություն ունեցողերի ձեռքի աշխատանքները»,- ասում է Տիգրանուհին Հակոբյանը:  Սրճարանում այսօր մի անկյունում ցուցադրված են հաշմանդամություն ունեցող երիտասարդների ձեռքի աշխատանքները:
 

Ներառական փուռ-սրճարանում այսօր հաշմանդամություն ունեցող չորս աշխատող կա Անուշը, Միքայելը Գրիշան ու Հովհաննեսը, ևս չորս անձ աշխատանքի կընդունվեն նոյեմբերին:  Տիգրանուհի Հակոբյանն ասում է, որ ոչ թե այս անձանց աշխատանք են տվել, որովհետև նրանք ունեն հաշմանդամություն, այլ  նրանց աշխատելու հնարավորություն է տրվել, որովհետև ուզում են աշխատել, ջանք են գործադրում իրենց կարողությունների շնորհիվ: Եվ նրանք ամեն օր գործով են ապացուցում, որ իրավունք ունեն աշխատելու ու ինտեգրվելու հասարակությա նը:

Հայաստանում շարունակում է  խնդիր մնալ այն, որ հաշմանդամություն ունեցող անձինք մի կողմից դժվարություններ են ունենում աշխատանք գտնելու հարցում, մյուս կողմից էլ դժվարությամբ են ինտրեգրվում հասարակությանը: Տիգրանուհի Հակոբյանի խոսքով՝ այս սրճարանը մի միջավայր է, որտեղ հաշմանդամություն ունեցողներն իրենց ապահով են զգում, չեն ենթարկվում խտրական վերաբերմունքի, ինչը մշտապես զգացել են դպրոցում ու այլ հաստատություններում:

Միքայել Սահակյանը 20 տարեկան է, աշխատում է ներառական փուռ-սրճարանի խոհանոցում: Նա համարվում է հացթուխ Անահիտի օգնականը:

«Միքայելն իր պրակտիկան սկսել է «Էմիլի Արեգակում», հետո տեղափոխվել է այստեղ աշխատանքի: Հոկտեմբեր ամսին արդեն պայմանագրեր ենք կնքել նրա հետ»,- ասաց Տիգրանուհի Հակոբյանը: Միքայելի աշխատանքն սկսվում է առավոտյան ժամը 10:00-ին, ավարտվում՝ 15:00-16:00-ին: Ասում է, որ սիրով է աշխատում, աշխատանքը հեշտ է, չի հոգնեցնում իրեն: Հարցին, թե նախկինում ցանկացե՞լ է աշխատել, նա կարճ պատասխանում է՝ «հա, շատ»:

Ներառական փուռ–սրճարանի  ստեղծման գաղափարի իրականացման համար պատճառ է եղել հենց Միքայելի պատմությունը, ով «Էմիլի Արեգակի» սաներից էր:  20-ամյա երիտասարդը դուրս գալով խնամքի կենտրոնից՝ չի կարողացել աշխատանք գտնել: «Երբ Միքայելը գնացել էր մասնագիտական ուսումնարան խոհարարություն սովորելու, պետք է այդ ընթացքում պրակտիկա անցներ: Նա իր մայրիկի հետ մի քանի հաստատություն  էր գնացել, բայց մերժվել էր: Մայրիկը Միքայելի հետ եկավ Արեգակ: Մենք ուրախացել էինք, որ Արեգակից շահառու է դուրս եկել, բայց փաստորեն նա նորից հետ էր եկել: Ստիպված պրակտիկան մեզ մոտ պետք է անցներ: Միքայելի և մյուսների օրինակը մեզ ստիպեց մտածել այն մասին, որ այս մարդկանց համար պետք է ստեղծել աշխատատեղեր: Գյումրին մի քաղաք է, որտեղ աղքատության ամենաբարձր ցուցանիշն է արձանագրվել,  գործազրկությունը մեծ է, և եթե ուզում ես այստեղ աշխատել, պետք է ստեղծես այդ աշխատանքը»,- ասում է ծրագրի ղեկավար Տիգրանուհի Հակոբյանը:
 

Անահիտ Գրքիկյանը հաշմանդամություն ունեցող Էդգար Քալաբյանի մայրն է, ներառական փուռ–սրճարանը նրա առաջին աշխատավայրն է:

Անահիտն ասում է, որ մինչ այս երբեք չէր աշխատել, մտքի ծայրով անգամ չի անցել աշխատանք փնտրելը, որովհետև երեխայի խնամքով է զբաղվել: «Սա նոր հնարավորություն է իմ համար: Քանի որ բոլորը ծանոթ են այստեղ, ծանոթ միջավայրում եմ աշխատում, կողքիս ինձ հասկացող մարդիկ են, շատ հեշտ է աշխատելը: Մինչ այդ, ես տանը խմորեղեն էի պատրաստում, խնդրել էի, որ եթե հնարավրություն լիներ, ինձ աշխատանքիի վերցնեին այստեղ, և խնդրանքս իրականացավ»,- նշում է տիկին Անահիտը: Ասում է, որ նմանօրինակ աշխատատեղեր ստեղծելու կարիք կա Գյումրիում: Քաղաքում գործազրկության մակադրակը մեծ է, մյուս կողմից էլ հաշմանդամություն ունեցողների համար դժվար է աշխատանք գտնելը:

Եվրամիությունը մոտ 70 տոկոսով է ֆինանսավորել այս ծրագիրը: Այն  ոչ միայն սրճարան–փուռն է, այլ բաղադրիչներ էլ ունի՝ ձեռքի աշխատաքներ, հանրային իրազեկում, կառույցների համագործակցություն և այգեգործություն: «Հինգ մեծ բաղադրիչ ունեցող ծրագիր է: Մենք շատ ենք կարևորում համագործակցության  բաղադրիչը, որի շնորհիվ Գրիշան ու այլ երիտասարդնր եկան Արեգակ կենտրոն ու մասնակցեցին տարբեր դասընթացների: Հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ արդեն այստեղ են գալիս, մեզ հարցնում են՝  ինչո՞վ կարող եք օգնել: Արդեն դարձել ենք ռեսուրս, ինֆորմացիոն կենտրոն քաղաքի բնակիչների համար: Ուզում ենք դառնալ օրինակելի գործատու”,- նշեց Տիգրանուհի Հակոբյանը՝ հավելելով.- Մենք ասում ենք՝ տվեք մեզ տարածք, մենք ցույց կտանք մեր հնարավորությունները: Պետք է մարդկանց տալ հնարավորություն՝ արարելու, ստեղծագործելու համար:

ԵՄ դեսպան Պյոտր Սվիտալսկին, ներառական փուռ–սրճարանի բացման ժամանակ իր խոսքում կարևորել էր այս նախաձեռնությունն ու կիրառումը, ընդգծելով, որ նմանատիպ ծրագրերը նպաստում են ներառական հասարակության կայացմանը: Ըստ դեսպանի՝  այն, իհարկե, մեծ թվով աշխատատեղեր չի ստեղծում, բայց կարող է դոմինոյի էֆեկտ ունենալ, և այլ քաղաքներում ևս մարդիկ կարող են նման նախաձեռնություններով հանդես գալ: Սվիտալսկին նաև հավելել էր, որ սոցիալական ձեռներեցության նպատակը եկամուտը և գումարները չեն, այլ համայնքի ամրապնդումն է և դիմակայությունը: «Կուզենայինք Գյումրին տեսնել որպես ներառական քաղաքի օրինակ», – ասել էր ԵՄ դեսպանը:

Շիրակի փոխմարզպետ Սոֆիա Հովսեփյանը այս ծրագրի ակունքներում է կանգնած: Նա ասում է, որ ծրագիրը կարևոր առաքելություն է իրականացնում, ամեն օր մեծ թվով նոր հյուրեր են այցելում ներառական փուռ–սրճարան:

«Սա որպես լավագույն ծրագիր կարող են գնահատել, ոչ միայն քաղաքի, այլ ընդհանրապես մարզի ու հանրապետության համար է սա կարևոր: Մեզ մոտ պետք է փոխել մտածողությունը, և ներառականությունը պետք է մեզ համար դառնա կարևորագույն մտածողություն, ոչ թե զուտ խոսք: Եվ այդ տեսանկյունից սա լավագույն օրինակներից է: Շատ կարճ ժամանակահատվածում աշխարհի տարբեր հատվածներից այս նախաձեռնությունը մարդիկ է բերում Գյումրի»,- ասում է Սոֆյա Հովսեփյանը: Այցելույները, նրա խոսքով, հիացմունքով են տեսնում ու գնահատում այդ երեխաների կարողությունները, ովքեր ժամանակին դժվարություններ ունեցող անկարողներ էին ընկալվում: «Իսկ այսօր նրանք ցույց են տալիս, որ ցանկության դեպքում մարդն ամենակարող է»,- ասում է նա:

1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Հայաստանում տեղի ունեցած երկրաշարժը 25 հազար մարդու կյանք էր խլել: Գյումրի քաղաքը երկարաշարժից ամենաշատը տուժած քաղաքն էր, գրեթե ամբողջությամբ ավերվել էր: Գյումրիում մեծ թվով հաշմանդամություն ունեցող անձինք կան, հետևաբար Եվրամիության վերոնշյալ ծրագիրը կարևորչ դեր ու նշանակություն ունի քաղաքի համար:

Ռոզա Հովհաննիսյան

Article published by lragir.am in English, Armenian and Russian