ՄԵՆՔ ՈՒԿՐԱԻՆԱՅԻ ՀԵՏ ԵՆՔ

«Հիշողությունը երբեք չպետք է մարի, բայց քաղաքը չի կարող նմանվել գերեզմանոցի»,- ասում է Իրպենի վերակառուցման հանձնաժողովի անդամ Ռուսլան Սավչուկը՝ ի նկատի ունենալով քաղաքից դուրս գալու ճանապարհին գտնվող այսպես կոչված «մեքենաների գերեզմանոցը»:

Կիեւի մարզի Իրպեն քաղաքի ծայրամասում ճանապարհաեզրերը լի են ժանգոտած մեքենաներով, որոնք ոչնչացվել են ռուսական օկուպացիայի ժամանակ։ Դրանցից որոշները պատված են կրակած փամմփուշտների հետքերով։ Դրանք լքել են Իրպենից փախչող խաղաղ բնակիչները, որոնք ստիպված են եղել ճանապարհը շարունակել ոտքով, երբ հասել են ռուսական առաջխաղացումը կասեցնելու համար ուկրաինացիների կողմից քանդված կամրջին։

Քաղաքի ազատագրումից հետո ամերիկացի եւ ուկրաինացի արվեստագետները տեղական իշխանությունների թույլտվությամբ նկարազարդել են մեքենաները՝ լուսանկարները վերածելով թվային ակտիվների (NFT), որոնց վաճառքից ստացված եկամուտն օգտագործվել է վերակառուցման ծրագրերին աջակցելու համար։ Սակայն տեղացիներից ոմանք, այդ թվում՝ Ռուսլանը դժգոհ են «ողբերգությունը գունազարդելու» գաղափարից։

Ավտոգերեզմանոցի եւ վերակառուցման բազմաթիվ այլ ծրագրերի ապագան մշտական քննարկման թեմա է։ Չնայած մշտական հրթիռային հարձակումներին եւ ոչնչացման կրկնվող սպառնալիքին՝ Ուկրաինան չի սպասում պատերազմի ավարտին, որպեսզի սկսի իր վերականգնումը։ Այս մոտեցումը հակասական է, թեեւ լավագույնն է նրանց համար, ովքեր ստիպված շարունակում են ապրել ողբերգության վայրում:

Իրպենը սարսափելի ավերածությունների ենթարկվեց պատերազմի սկզբում, երբ հենց այս քաղաքում կանգնեցվեց ռուսական բանակի առաջխաղացումը դեպի մայրաքաղաք։ Վնասվել է Իրպենի ենթակառուցվածքների 70 տոկոսը, 16,358 բնակիչ էլ մնացել է անօթեւան։ Ավերվել է 119 բազմաբնակարան շենք եւ 1,483 առանձնատուն, բուժհաստատություններ, դպրոցներ եւ այգիներ, ջրամատակարարման համակարգեր եւ քաղաքապետարանի ենթակայության տակ գտնվող հատուկ տեխնիկան։ Ավերվել է նաեւ «Չեմպիոն» քաղաքային մարզադաշտը։

Վերականգնման համար զգալի գումար՝ 150,000 եվրո է հավաքել ուկրաինական ֆուտբոլի լեգենդ եւ «Միլան» ֆուտբոլային ակումբի նախկին աստղ Անդրեյ Շեւչենկոն՝ Միլանում կազմակերպված բարեգործական միջոցառման ժամանակ։ Իսկ «Միլան» եւ Դոնեցկի «Շախտյոր» ֆուտբոլային ակումբներն էլ համապատասխանաբար 150,000 եւ 100,000 եվրո են նվիրաբերել։

Վերակառուցման մեկ տարվա ընթացքում աջակցություն է ցուցաբերվել բազմաբնակարան շենքերի 412 եւ առանձնատների 322 բնակչի, փոխարինվել է 4,787 պատուհան։ Դոնորների թվում կան տարբեր կառավարություններ, քույր քաղաքներ, միջազգային հիմնադրամներ եւ սովորական քաղաքացիներ Ուկրաինայից ու արտերկրից:

ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ը 4,8 մլն եվրո է հատկացրել Իրպենի թիվ 3 ճեմարանի վերականգնմանը։

«Պետք չէ ենթադրել, թե մենք զանգահարել ենք ՅՈՒՆԻՍԵՖ եւ ասել, որ մեզ 5 միլիոն եվրո է անհրաժեշտ ճեմարանի վերականգնման համար, եւ հաջորդ օրը ստացել ենք գումարը: Եղել են բազմաթիվ նամակներ, հանդիպումներ, բանակցություններ, մարդկանց կողմից անխոնջ աշխատանքի օրեր ու շաբաթներ»,- ասում է Իրպենի վերակառուցման հիմնադրամի հիմնադիր Վոլոդիմիր Կարպլյուկը:

Հիմնադրամը հասարակական կազմակերպություն է, որը քաղաքային իշխանությունների հետ միասին կատարում է հաշվարկներ, վերականգնում վնասված սոցիալական եւ բնակելի ենթակառուցվածքներ եւ գումար ներգրավում միջազգային հիմնադրամներից կամ բարեգործական կազմակերպություններից: Իրպենի վերակառուցման հիմնադրամը Ներդրումային խորհրդի հետ միասին ստեղծել է IRPIN HELP տեղեկատվական պորտալը, որն իրենից ներկայացնում է Իրպենում տեղի ունեցած ավերածությունների եւ վերականգնման աշխատանքների, ինչպես նաեւ այդ աշխատանքներում ներգրավված միջազգային գործընկերների տվյալների բազա: Պորտալի միջոցով հնարավոր է նաեւ գումար հանգանակել։

Հիմնադրամի ծրագրերից մեկը՝ «Իրպենի վերականգնման գագաթաժողովը», աշխատում է Ազատության հրապարակի, թանգարանների եւ գրադարանների շենքերի, մշակույթի պալատի նախագծման եւ այլ աշխատանքների ուղղությամբ։ Մինչեւ պատերազմն իր հարուստ գեղարվեստական ժառանգության պատճառով որպես ուկրաինական Պառնաս հայտնի քաղաքում մշակույթի պալատը ամենալուրջ վնասված շենքերից մեկն է:

Ազատագրումից մեկ տարի եւ երեք ամիս անց Բուչան գործնականում մաքրվել է ավերակներից: Կիեւից 30 կմ հեռավորության վրա գտնվող փոքրիկ քաղաքը ռուսական բանակի դաժանության խորհրդանիշն է:

Այստեղ գնդակահարվել են խաղաղ բնակիչներ՝ ձեռքերը կապած վիճակում։ Առաջին զոհերից մեկը ՌԴ քաղաքացի էր, ով զինվորներին հարցրել էր, թե ինչու են նրանք մտել Ուկրաինա։ Ուկրաինացիները հետագայում հասկացան, որ ռուսներն ամեն ինչ նախօրոք էին կազմակերպել՝ Բուչան գրավելու համար. նրանք քաղաքում պահեստ էին վարձակալել, որպեսզի մինչեւ պատերազմը մթերք կուտակեն: 33 օր շարունակ քաղաքը ենթարկվել է ահաբեկումների, խոշտանգումների, բռնաբարությունների, կողոպուտի եւ մահապատիժների։ Փողոցները ծածկված էին դիերով։ Դիահերձարանը լեփ-լեցուն էր, քաղաքից դուրս գտնվող գերեզմանատունը՝ մշտական ռմբակոծության տակ։

Անդրեաս առաքյալի տաճարի բակում՝ զանգվածային թաղման վայրում, այժմ կանգնած է Մարիամ Աստվածածնի խորաքանդակը։ Քաղաքացիներն այստեղ ծաղիկներ ու խաղալիքներ են խոնարհում եւ մոմ վառում։

Զանգվածային թաղման վայր Անդրեաս առաքյալի տաճարի բակում, Բուչա ։ Լուսանկարը՝ Նինո Չիչուայի/Netgazeti

Անդրեաս առաքյալի տաճարը, Բուչա ։ Լուսանկարը՝ Նինո Չիչուայի/Netgazeti

{“thumbSpacing”:0,”captionHAlign”:”bottom”,”collectionthumbHoverTitleTextBgColor”:”rgba(0,0,0,0.03)”,”sliderMaxHeight”:580,”sliderAdminWidth”:840,”responsiveHeight”:true,”collectionColumns”:1,”sliderThumbsNavi”:false,”galleryType”:”pgc_sgb_slider”,”galleryId”:”ba873898″,”images”:[{“id”:252520,”title”:”image00005″,”url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00005-scaled.jpeg”,”link”:”https://euneighbourseast.eu/hy/?attachment_id=252520″,”alt”:””,”description”:””,”caption”:”Զանգվածային թաղման վայր Անդրեաս առաքյալի տաճարի բակում, Բուչա ։ Լուսանկարը՝ Նինո Չիչուայի/Netgazeti”,”mime”:”image/jpeg”,”type”:”image”,”width”:2560,”height”:1920,”sizes”:{“thumbnail”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00005-150×150.jpeg”,”height”:150,”width”:150,”orientation”:”landscape”},”medium”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00005-300×225.jpeg”,”height”:225,”width”:300,”orientation”:”landscape”},”large”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00005-1024×768.jpeg”,”height”:768,”width”:1024,”orientation”:”landscape”},”full”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00005-scaled.jpeg”,”height”:1920,”width”:2560,”orientation”:”landscape”}},”imageMeta”:{“aperture”:”2.2″,”credit”:””,”camera”:”iPhone 14 Pro”,”caption”:””,”created_timestamp”:”1683721978″,”copyright”:””,”focal_length”:”2.22″,”iso”:”40″,”shutter_speed”:”0.0019493177387914″,”title”:””,”orientation”:”1″,”keywords”:[]},”meta”:false,”postlink”:”https://euneighbourseast.eu/hy/?attachment_id=252520″},{“id”:252528,”title”:”image00006″,”url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00006.jpeg”,”link”:”https://euneighbourseast.eu/hy/?attachment_id=252528″,”alt”:””,”description”:””,”caption”:”Անդրեաս առաքյալի տաճարը, Բուչա ։ Լուսանկարը՝ Նինո Չիչուայի/Netgazeti”,”mime”:”image/jpeg”,”type”:”image”,”meta”:false,”postlink”:”https://euneighbourseast.eu/hy/?attachment_id=252528″}],”itemsMetaDataCollection”:[]}(function(){if(window.PGC_SGB && window.PGC_SGB.searcher){window.PGC_SGB.searcher.initBlocks()}})()

Բուչայի շրջանի գյուղերում ու բնակավայրերում մեկամսյա օկուպացիայի խորը հետքեր են մնացել։ «Օգնեք վերականգնել մեր տունը», «Մենք ուզում ենք այստեղ ապրել», «Ռուսաստանին վտարել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդից». սրանք մի քանիսն են Բորոդյանկայի ավերված շենքերին մակագրված կարգախոսներից։

Մինչեւ պատերազմը Բուչայի բնակչությունը կազմում էր մոտ 38,000 մարդ, բայց նրանցից միայն 5,000-ը մնաց, երբ ռուսական զորքերը ներխուժեցին քաղաք: Այժմ վերադարձել է քաղաքի բնակչության 90%-ը։ Բացի այդ, Բուչան ընդունել է մոտ 8,000 փախստականի Ուկրաինայի արեւելյան շրջաններից։

«Հիմա թվում է, թե ամեն ինչ նորմալ է»,- ասում է 63-ամյա Վասիլին, ով Բուչան լքել է 2022 թվականի փետրվարի 24-ին եւ վերադարձել ապրիլի վերջին: Բայց պարզվում է, որ շենքերում պատերազմի հետքերը թաքցնելն ավելի հեշտ է, քան մարդկանց հիշողություններում.

Նեոնիլա, 83 տարեկան. «Մարդիկ կորցնում էին գիտակցությունը ռուս զինվորներին տեսնելուց։ Մենք չէինք համարձակվում դուրս գալ շենքի մուտքից։ Ահավոր վախեցած էինք։ Ամենուր կրակում էին։ Ցերեկը՝ ավելի քիչ, բայց երեկոյան ժամը 5։30-ից մինչեւ կեսգիշեր կրակոցներն ավելի ինտենսիվ էին։ Նրանք կրակում էին 20 րոպե, կես ժամ։ Հետո մոտավորապես նույնքան ժամանակ հանգստանում էին, լիցքավորում էին զենքերը եւ շարունակում… Դուրս գալը նշանակում էր սպանվել: Փողոցները լցված էին դիերով։ Վայրենիները նույնիսկ թույլ չէին տալիս մարդկանց թաղել։ Մեր տղաները դիերը հավաքում ու թաղում էին եղբայրական գերեզմանում։ Մեր եկեղեցու երգչախմբում խմբերգիչ կար՝ Անդրյուշան։ Նրան, նրա մորը, հորը, երկու երիտասարդ հարեւաններին սպանեցին, տանկով ճզմեցին, գցեցին փոսի մեջ, ծածկեցին ճյուղերով, կրակ վառեցին եւ այրեցին։ Տեղաբնակներից շատերը հեռացել էին, հատկապես երեխաներն ու կանայք։ Նրանց հեռանալը ճիշտ էր, եւ լավ է, որ այլ երկրներն ընդունեցին նրանց։ Մենք ծեր ենք, չէինք կարող հեռանալ: Այդպես ապրում էինք վախի մթնոլորտում։ Մենք այս վիճակում ենք, որովհետեւ մեկ խելագար որոշել է պատերազմ սկսել»։

Գենադի Անդրեեւ, 86 տարեկան. «Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ես դպրոցական էի։ Մենք ապրում էինք ֆաշիստների կողմից օկուպացված Լուգանսկի շրջանում։ Թաքնվում էինք նկուղում, եւ գերմանացի զինվորներից մեկը մեզ հաց տվեց։ Սա լավ եմ հիշում։ Ոչ բոլոր գերմանացիներն էին ֆաշիստ։ Սրանք [ռուս զինվորները] ամենավատ մարդիկ են։ Ես ապրել եմ 86 տարի եւ երբեք չեմ տեսել նման վայրագություն եւ դաժանություն։ Պուտինը գերազանցել է բոլոր լիազորությունները. սա ծաղր է մարդկության նկատմամբ»։

Վասիլի, 63 տարեկան. «Իհարկե, ոչ մի ներում: Ոչ ոք չէր կարող պատկերացնել, որ այսպիսի բան հնարավոր է Ուկրաինայում։ Մի՞թե մեզ եղբայրներ չէին համարում՝ ռուսներին, վրացիներին… Ագրեսորը նախանձում է Ուկրաինային։ Նրանք չեն ցանկանում ապրել եվրոպական ձեւով։ Նրանք դեռ տենչում են այդ անցանկալի միությունը։ Մենք ապրել ենք Խորհրդային Միությունում եւ դրա կարիքն այլեւս չունենք»։

Բորոդյանկա բնակավայրը, Բուչայի շրջան։ Լուսանկարը՝ Նինո Չիչուայի/Netgazeti

«Օգնեք վերականգնել մեր տունը». մակագրություն ցանկապատի վրա, Բորոդյանկա: Լուսանկարը՝ Նինո Չիչուայի/Netgazeti

Բորոդյանկա, Բուչայի շրջան։ Լուսանկարը՝ Նինո Չիչուայի/Netgazeti

{“thumbSpacing”:0,”captionHAlign”:”bottom”,”collectionthumbHoverTitleTextBgColor”:”rgba(0,0,0,0.03)”,”sliderMaxHeight”:580,”sliderAdminWidth”:840,”responsiveHeight”:true,”collectionColumns”:1,”sliderThumbsNavi”:false,”galleryType”:”pgc_sgb_slider”,”galleryId”:”c0996051″,”images”:[{“id”:252432,”title”:”image00007″,”url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00007-scaled.jpeg”,”link”:”https://euneighbourseast.eu/hy/image00007-2-attch-2-attch-attch-attch-attch-attch-attch-attch/”,”alt”:””,”description”:””,”caption”:”Բորոդյանկա բնակավայրը, Բուչայի շրջան։ Լուսանկարը՝ Նինո Չիչուայի/Netgazeti”,”mime”:”image/jpeg”,”type”:”image”,”width”:2560,”height”:1920,”sizes”:{“thumbnail”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00007-150×150.jpeg”,”height”:150,”width”:150,”orientation”:”landscape”},”medium”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00007-300×225.jpeg”,”height”:225,”width”:300,”orientation”:”landscape”},”large”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00007-1024×768.jpeg”,”height”:768,”width”:1024,”orientation”:”landscape”},”full”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00007-scaled.jpeg”,”height”:1920,”width”:2560,”orientation”:”landscape”}},”imageMeta”:{“aperture”:”1.78″,”credit”:””,”camera”:”iPhone 14 Pro”,”caption”:””,”created_timestamp”:”1683714023″,”copyright”:””,”focal_length”:”6.86″,”iso”:”80″,”shutter_speed”:”0.00015098897780462″,”title”:””,”orientation”:”1″,”keywords”:[]},”meta”:false,”postlink”:”https://euneighbourseast.eu/hy/image00007-2-attch-2-attch-attch-attch-attch-attch-attch-attch/”},{“id”:252448,”title”:”image00009″,”url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00009-scaled.jpeg”,”link”:”https://euneighbourseast.eu/hy/image00009-2-attch-2-attch-attch-attch-attch-attch-attch-attch/”,”alt”:””,”description”:””,”caption”:”«Օգնեք վերականգնել մեր տունը». մակագրություն ցանկապատի վրա, Բորոդյանկա: Լուսանկարը՝ Նինո Չիչուայի/Netgazeti”,”mime”:”image/jpeg”,”type”:”image”,”width”:2560,”height”:1920,”sizes”:{“thumbnail”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00009-150×150.jpeg”,”height”:150,”width”:150,”orientation”:”landscape”},”medium”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00009-300×225.jpeg”,”height”:225,”width”:300,”orientation”:”landscape”},”large”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00009-1024×768.jpeg”,”height”:768,”width”:1024,”orientation”:”landscape”},”full”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00009-scaled.jpeg”,”height”:1920,”width”:2560,”orientation”:”landscape”}},”imageMeta”:{“aperture”:”1.78″,”credit”:””,”camera”:”iPhone 14 Pro”,”caption”:””,”created_timestamp”:”1683714002″,”copyright”:””,”focal_length”:”6.86″,”iso”:”80″,”shutter_speed”:”9.2997303078211E-5″,”title”:””,”orientation”:”1″,”keywords”:[]},”meta”:false,”postlink”:”https://euneighbourseast.eu/hy/image00009-2-attch-2-attch-attch-attch-attch-attch-attch-attch/”},{“id”:252456,”title”:”image00010″,”url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00010-scaled.jpeg”,”link”:”https://euneighbourseast.eu/hy/image00010-attch-2-attch-attch-attch-attch-attch-attch-attch/”,”alt”:””,”description”:””,”caption”:”Բորոդյանկա, Բուչայի շրջան։ Լուսանկարը՝ Նինո Չիչուայի/Netgazeti”,”mime”:”image/jpeg”,”type”:”image”,”width”:2560,”height”:1920,”sizes”:{“thumbnail”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00010-150×150.jpeg”,”height”:150,”width”:150,”orientation”:”landscape”},”medium”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00010-300×225.jpeg”,”height”:225,”width”:300,”orientation”:”landscape”},”large”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00010-1024×768.jpeg”,”height”:768,”width”:1024,”orientation”:”landscape”},”full”:{“url”:”https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2023/07/image00010-scaled.jpeg”,”height”:1920,”width”:2560,”orientation”:”landscape”}},”imageMeta”:{“aperture”:”1.78″,”credit”:””,”camera”:”iPhone 14 Pro”,”caption”:””,”created_timestamp”:”1683713959″,”copyright”:””,”focal_length”:”6.86″,”iso”:”80″,”shutter_speed”:”0.000209995800084″,”title”:””,”orientation”:”1″,”keywords”:[]},”meta”:false,”postlink”:”https://euneighbourseast.eu/hy/image00010-attch-2-attch-attch-attch-attch-attch-attch-attch/”}],”itemsMetaDataCollection”:[]}(function(){if(window.PGC_SGB && window.PGC_SGB.searcher){window.PGC_SGB.searcher.initBlocks()}})()

Չնայած անհերքելի ապացույցներին, արտաշիրիմումներին, արբանյակային եւ արտասահմանյան լրագրողների կողմից արված լուսանկարներին, ինչպես նաեւ մեծաքանակ վկայություններին, Մոսկվան շարունակում է հերքել ռազմական հանցագործությունների փաստը։ Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարել է, որ Բուչայում արված սարսափելի կադրերը բեմադրված են։

«Լավրովին առաջարկում եմ գալ ու սեփական աչքերով տեսնել, թե ինչ է իր հետեւից թողել ռուսական բանակը։ Վստահ եմ, որ նա պետք է անցնի Բուչայով Հաագա գնալու ճանապարհին»,- հայտարարել է Բուչայի քաղաքապետ Անատոլի Ֆեդորուկը:

Ըստ պաշտոնական Կիեւի՝ Բուչայում սպանվել է 1,346 խաղաղ բնակիչ, այդ թվում՝ 37 երեխա։ Բացահայտվել է ռազմական հանցագործության 9,000 դեպք։

* Նինո Չիչուան այցելել է Կիեւ վրացի եւ մոլդովացի լրագրողների համար նախատեսված պրեսս տուրի շրջանակում, որը կազմակերպել էր «EU NEIGHBOURS east» ծրագիրը՝ «N-OST» միջազգային մեդիա ՀԿ-ի հետ համագործակցությամբ: Այցի հիմնական նպատակը Ուկրաինայի, ԵՄ-ի եւ ԱլԳ երկրների լրագրողների միջեւ փորձի փոխանակման եւ միջսահմանային համագործակցության խթանումն էր։ Այցը նաեւ նպատակ էր հետապնդում աջակցել Ուկրաինայի տեղեկատվական օրակարգին եւ վերջինս վերադարձնել ԱլԳ առաջատար լրատվական հարթակների լրահոս:

Հեղինակ՝ Նինո Չիչուա

Հոդվածը վրացերենով հրապարակվել է Netgazeti.ge կայքում